1. Жалған кәсiпкерлiк, яғни кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру ниетiнсiз, кредиттерді заңсыз алу немесе салықтан босату немесе тыйым салынған қызметті жасыру немесе өзге де мүліктік пайда алу мақсатында немесе осындай әрекеттердің жасалуына жәрдемдесу мақсатында жеке кәсiпкерлiк субъектiсiн құру не басқа заңды тұлғалардың олардың шешiмдерiн айқындау құқығын беретiн акцияларын (қатысу үлестерiн, пайларын) иемдену, сол сияқты оларға басшылық ету, егер бұл іс-әрекеттер азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке iрi залал келтiрсе, –
екi мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не екі жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Бiрнеше рет; адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен; мемлекеттiк функцияларды орындауға уәкiлеттiк берілген адам не оған теңестiрiлген адам не лауазымды адам не жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адам жасаған дәл сол іс-әрекеттер, егер олар өзінің қызмет бабын пайдалануымен ұштасса; басқа жеке (заңды) тұлғаның келісімінсіз оның құжаттарын не жалған құжаттар пайдаланып жасалған дәл сол іс-әрекеттер – мүлкі тәркіленіп, ал 3) тармақта көзделген жағдайларда белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, үш мыңнан жеті мың айлық есептiк көрсеткiшке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзету жұмыстарына не үш жылдан жетi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3.Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген, қылмыстық топ жасаған немесе аса ірі залал келтірген іс-әрекеттер мүлкі тәркіленіп, белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып немесе онсыз, жеті жылдан он жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

1. Жалған тұлғалар арқылы заңды тұлға құру (жасау, қайта құру), сондай-ақ Бизнес-сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізіліміне жалған тұлғалар туралы ақпарат енгізуге әкелген мәліметті заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеуден өткізетін органға ұсыну, – екi мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не екі жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.


2. Жеке басын куәландыратын құжат ұсыну не сенімхат беру, егер бұл әрекеттер Бизнес-сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізіліміне жалған тұлға туралы мәлімет енгізу үшін жасалса, – бір мың айлық есептiк көрсеткiшке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзету жұмыстарына не екі жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.


3. Заңсыз жолмен алынған жеке басын куәландыратын құжат не жеке мәліметтерді қолдану, егер бұл әрекеттер Бизнес-сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізіліміне жалған тұлға туралы ақпарат енгізу үшін жасалса, – бір мың айлық есептiк көрсеткiшке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзету жұмыстарына не екі жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады

4.Осы баптың бірінші, екінші не үшінші тармақтарында көзделген әрекеттер бірнеше рет; өзінің қызметтік бабын пайдаланған тұлға; қылмыстық топ жасаса, – үш мыңнан жеті мың айлық есептiк көрсеткiшке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзету жұмыстарына не үш жылдан бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Ескерту

Жалған тұлғалар – Бизнес-сәйкестендіру нөмірлерінің ұлттық тізіліміне өзі туралы көрінеу жалған ақпарат берген заңды тұлғалардың құрылтайшылары (қатысушылары) не заңды тұлғаларды басқару органы болып табылатын тұлғалар, сондай-ақ заңды тұлғаны басқару мақсаты жоқ заңды тұлғаларды басқару органы болып табылатын тұлғалар.

1. Мүліктік пайда алу мақсатында жеке кәсіпкерлік субъектісінің іс жүзінде жұмыстар орындалмай, қызметтер көрсетілмей, тауарлар тиеп-жөнелтілмей шот-фактура жазу бойынша әрекеттерді азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі залал келтіріп жасауы – үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген әрекет бірнеше рет; адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен; он мың айлық есептік көрсеткіштен асатын сомаға жасалған; мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адам не оған теңестірілген адам не лауазымды адам не жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адам жасаған іс-әрекет, егер ол өзінің қызмет бабын пайдалануымен ұштасса; жалған кәсіпорынды пайдалану арқылы жасалған іс-әрекет –мүлкі тәркіленіп, ал 4) тармақта көзделген жағдайларда белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, үш мыңнан жеті мың айлық есептiк көрсеткiшке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, қылмыстық топ жасаған немесе аса ірі залал келтірген іс-әрекеттер мүлкі тәркіленіп, белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып немесе онсыз, жеті жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

1. Мүліктік пайда алу мақсатында іс жүзінде жұмыстар орындалмай, қызметтер көрсетілмей, тауарлар тиеп-жөнелтілмей шот-фактура жазу бойынша әрекеттерді азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі залал келтіріп жасауы – үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген әрекет бірнеше рет; адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен; он мың айлық есептік көрсеткіштен асатын сомаға жасалған; мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адам не оған теңестірілген адам не лауазымды адам не жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адам жасаған іс-әрекет, егер ол өзінің қызмет бабын пайдалануымен ұштасса; заңсыз құрылған (жасалған, қайта құрылған) заңды тұлғаны пайдалану арқылы жасалған іс-әрекет – мүлкі тәркіленіп, ал 4) тармақта көзделген жағдайларда белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, үш мыңнан жеті мың айлық есептiк көрсеткiшке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, қылмыстық топ жасаған немесе аса ірі залал келтірген іс-әрекеттер мүлкі тәркіленіп, белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып немесе онсыз, жеті жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

1. Декларация табыс ету міндетті болып табылған кезде декларацияны табыс етпеу не салық салынатын басқа да объектілерді және (немесе) басқа да міндетті төлемдерді жасыру жолымен декларацияға табыстар және (немесе) шығыстар туралы көрінеу бұрмаланған деректерді енгізу арқылы ұйымдарға салынатын салықты және (немесе) бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуден жалтару, егер бұл іс-әрекет ірі мөлшердегі салықты және (немесе) басқа да міндетті төлемдерді төлемеуге әкеп соқса, белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, екі мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Іс жүзінде жұмыстар орындалмай, қызметтер көрсетілмей, тауарлар тиеп-жөнелтілмей шот-фактура пайдаланыла отырып; адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен жасалған дәл сол іс-әрекет – белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, бес мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, қылмыстық топ жасаған не аса ірі мөлшерде жасалған іс-әрекеттер – белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, алты жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

1. Декларация табыс ету міндетті болып табылған кезде декларацияны табыс етпеу не салық салынатын басқа да объектілерді және (немесе) басқа да міндетті төлемдерді жасыру жолымен декларацияға табыстар және (немесе) шығыстар туралы көрінеу бұрмаланған деректерді енгізу арқылы ұйымдарға салынатын салықты және (немесе) бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуден жалтару, егер бұл іс-әрекет ірі мөлшердегі салықты және (немесе) басқа да міндетті төлемдерді төлемеуге әкеп соқса, белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, екі мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Іс жүзінде жұмыстар орындалмай, қызметтер көрсетілмей, тауарлар тиеп-жөнелтілмей шот-фактура пайдаланыла отырып; адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен жасалған дәл сол іс-әрекет – белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, қылмыстық топ жасаған не аса ірі мөлшерде жасалған іс-әрекеттер – белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, алты жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Ескерту
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекетті алғаш рет жасаған тұлға салықты және (немесе) бюджетке төленетін өзге міндетті төлемдерді өз еркімен төлесе қылмыстық жауапкершіліктен босатылады.

1. Кәсiпкерлiк немесе банктік қызметтi (банк операцияларын) тiркелусіз, сол сияқты осындай қызмет үшін міндетті лицензиясыз не рұқсаттар және хабарламалар туралы заңнаманы бұзып жүзеге асыру, сол сияқты кәсіпкерлік қызметтің тыйым салынған түрлерімен айналысу, егер бұл іс-әрекеттер азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі залал келтірсе не ірі мөлшерде табыс алумен немесе айтарлықтай мөлшерде акцизделетін тауарларды өндірумен, сақтаумен, тасымалдаумен не өткізумен ұштасса, – мүлкі тәркіленіп немесе онсыз, екі мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не екi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Қылмыстық топ жасаған; аса ірі мөлшерде табыс алумен ұштасқан; бірнеше рет жасалған дәл сол іс-әрекеттер – мүлкi тәркiленiп, бес мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Осы бапта көзделген қылмыс құрамы – кәсiпкерлiк қызметтi тiркелусіз немесе осындай қызмет үшін міндетті лицензиясыз не рұқсаттар және хабарламалар туралы заңнаманы бұзып жүзеге асыру. Кәсіпкерлікті құқықтық қамтамасыз ету департаментінің сарапшылары «заңнаманы бұзу» ұғымының мәні екіұшты деп есептейді.

Ұсыныс: Осы сөз тіркесін алып тастап, баптың мәтінін нақтылау керек:

«қызметті лицензиясыз және рұқсатсыз жүзеге асыру». Банктік қызметті іске асыруды ҚР Әкімшілік құқық бұзушылықтар кодексінің (ӘҚБК) қарауына қалдыру.

1. Дара кәсiпкердiң немесе ұйымның шаруашылық жағдайы, қаржылық жай-күйi немесе кепiл мүлкi туралы немесе кредиттi, дотацияны, кредиттеудiң жеңiлдiктi шарттарын алу үшін елеулi мәнi бар өзге де мән-жайлар туралы көрiнеу жалған мәлiметтердi банкке немесе өзге де кредиторға ұсыну арқылы дара кәсiпкердiң немесе ұйым басшысының кредитті, дотацияны не кредиттеудiң жеңiлдiктi шарттарын алуы, сол сияқты кредиттеудi, дотация берудi тоқтатуға, жеңiлдiктердi жоюға не бөлiнген кредит пен дотация мөлшерлерiн шектеуге әкеп соқтыруы мүмкін мән-жайлардың туындағаны туралы ақпаратты банкке немесе өзге кредиторға хабарламауы, егер бұл іс-әрекеттер iрi залал келтiрсе, – екі мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не екi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Бюджеттiк кредиттi нысаналы мақсаты бойынша пайдаланбау, егер бұл іс-әрекет азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке iрi залал келтiрсе, – екі мың айлық есептік көрсеткішке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не екi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Қарыз – азаматтық құқықтық шарт, тараптардың өз міндеттемелерді орындамауына тағылатын жауапкершілік ҚР Азаматтық кодексінде анықталған.

ҚР Азаматтық кодексінде сотқа шағымдану арқылы залалдың орнын толтыру мүмкіндігі көзделген. «ҚР банктер және банк қызметі туралы» заңында да төлеуге қабілетсіз қарыз алушыға қатысты қолданылатын шаралар көзделген:
- қарыз алушының кез келген банктік шоттарындағы ақшасын өндіріп алуға;

- шарт талаптарын өзгертуге;

- қарызды өндіріп алу туралы сотқа шағымдануға құқылы.

Несиені қайтармағаны үшін қылмыстық жауапкершілік сәл жеңілірек болуы керек деп есептейді «Атамекен» КҰП-тың сарапшылары. Сондай-ақ несиені өтемегендер санының күрт көбею қауіпін ескере отырып, сарапшылар оны қылмыстық іс ретінде емес, бас бостандығынан айыру көзделмеген қылмыстың теріс қылық деп анықтауды ұсынады. Осындай құқық бұзушылықты алғаш рет жасаған адам залалдың орнын толтырса жазадан босатылуы тиіс.

1. Нарық субъектiлерiнiң монополиялық жоғары (төмен) немесе келiсiлген бағаларды белгiлеуi және (немесе) ұстап тұруы, үстем немесе монополиялық жағдайға ие нарық субъектiсiнен сатып алынған тауарларды (жұмыстарды, көрсетiлетiн қызметтердi) қайта сатуға аумақтық белгiсi, сатып алушылар тобы, сатып алу шарттары, саны не бағасы бойынша шектеулер белгiлеуi, тауар нарықтарын аумақтық белгiсi, тауарлардың (жұмыстардың, көрсетiлетiн қызметтердiң) ассортиментi, олардың өткiзiлу немесе сатып алыну көлемi, сатушылар немесе сатып алушылар тобы бойынша бөлуi, сондай-ақ бәсекелестiктi шектеуге бағытталған өзге де іс-әрекеттер, егер олар азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке iрi залал келтiрсе не нарық субъектiсiнiң iрi мөлшерде табыс алуымен ұштасса, – бiр мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бір жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Бiрнеше рет жасалған не алдын ала сөз байласу арқылы адамдар тобы не адам өзінің қызмет бабын пайдаланып жасаған дәл сол іс-әрекеттер – мүлкi тәркiленіп немесе онсыз, белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейiнгi мерзiмге айыра отырып немесе онсыз, үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бiрiншi және екiншi бөлiктерiнде көзделген қылмыстық топ жасаған; күш қолданып немесе оны қолдану қатерін төндіріп, сол сияқты бөтеннiң мүлкiн жойып немесе бүлдiрiп не оны жою немесе бүлдiру қатерін төндіріп жасалған іс-әрекеттер, қорқытып алу белгiлерi болмаған кезде – мүлкi тәркiленiп немесе онсыз, үш жылдан алты жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Қылмыстық үрдістерге жүргізілген талдау нәтижесінде Қылмыстық кодекстің бұл бабы бойынша бірде-бір үкім шығарылмағаны анықталды.

2015-2017 жылдар аралығында бар болғаны үш материал тіркелген, оның бірде бірі сот процесімен аяқталмады.

Алайда ҚР Әкімшілік құқық бұзушылықтар кодексінің аясында қызу жұмыс жүргізілуде: 2016 жылы 86 заңды тұлға жауапкершілікке тартылды.

ӘҚБК-де табиғи монополиялар туралы заңнама бұзылса мемлекеттік уәкілетті органдардың қызметі туралы ереже нақты жазылған. Әдетте, оларға заңсыз алынған монополиялық табыстың пайызына байланысты есептелетін айыппұл салынады, сондай-ақ құқық бұзушылық туралы алдын-ала хабарлаған, келтірілген залалдың орнын толтырған және залалды азаматтарға өтеген заңды тұлғаларды жауапкершіліктен босату көзделген.

Монополистік қызметті қылмыстық қудалауға жүгінбей, ӘҚБК аясында реттеуге болады деп есептейді «Атамекен» КҰП-тың сарапшылары.

1. Бөтен тауар белгісін, қызмет көрсету белгісін, фирмалық атауын, тауар шығарылған жердің атауын немесе бiртектес тауарларға немесе көрсетілетін қызметтерге арналған соларға ұқсас белгіленімдерді заңсыз пайдалану, егер бұл іс-әрекет бiрнеше рет жасалса немесе iрi залал келтiрсе, – үш жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не екi жүз қырық сағатқа дейiнгi мерзiмге қоғамдық жұмыстарға тартуға не жетпіс бес тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады.

2. Қазақстан Республикасында тiркелмеген тауар белгісіне немесе тауар шығарылған жердің атауына қатысты ескертпе маркалауды заңсыз пайдалану, егер бұл іс-әрекет бiрнеше рет жасалса немесе iрi залал келтiрсе, – екi жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не бір жүз сексен сағатқа дейiнгi мерзiмге қоғамдық жұмыстарға тартуға не алпыс тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады.

Интеллектуалдық меншік мәселелері – бұл азаматтық-құқықтық қатынас саласы. Осының өзі бұл бапты Қылмыстық кодекстің құрамынан алып тастауға негіз береді.

Алайда Қазақстан және бірқатар мемлекет пен ұйымдар арасында қол қойылған халықаралық келісімдер мен конвенцияларды ескеру керек.

«Тауар таңбалары, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары туралы» ҚР заңы қабылданды, оған сәйкес 1891жылғы таңбаларды халықаралық тіркеу туралы Мадрид келісімі және 1989 жылғы Мадрид келісімінің хаттамасы негізінде Дүниежүзiлік интеллектуалдық меншiк ұйымы (ДИМҰ) тіркеген тауар таңбаларын Қазақстан қорғауға алады.

Қазақстан қол қойған міндеттемелерге байланысты тауар таңбасын заңсыз пайдаланғаны үшін қылмыстық жауапкершілік туралы ереже бар.

Қылмыстық құқық тәжірибесінде бұл қылмыстық теріс қылық ретінде қарастырылады.

«Атамекен» КҰП нақтылау сипатындағы түзету енгізуді ұсынады, «тауар таңбасын бiрнеше рет немесе iрi залал келтiріп заңсыз пайдалану» тармағынан таңдауды аңғартатын «немесе» сөзін алып тастауды ұсынады. Сондай-ақ сарапшылар «бірнеше рет» сөзін пайдалану артық деп есептейді және ірі залал келтірілсе қылмыстық жауапкершілік арту мүмкіндігін қарастырады.


Айта кету керек, ӘҚБК-де де бөтен тауар белгісін заңсыз пайдалануға қатысты жауапкершілік көзделген. 2016 жылдың қорытындысы бойынша әкімшілік жауапкершілік аясында 29 заңды тұлға жауапқа тартылды. Қылмыстық заңнама бойынша 3 адам сотталды.

1. Айтарлықтай залал келтiруге әкеп соққан, акцизделетiн тауарларды акциздiк маркалармен және (немесе) есепке алу-бақылау маркаларымен таңбалаудың тәртiбi мен қағидаларын бұзу – мүлкі тәркіленіп немесе онсыз, белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейiнгі мерзімге айыра отырып немесе онсыз, екі мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не екi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

2. Көрiнеу жалған акциздiк маркаларды және (немесе) есепке алу-бақылау маркаларын өткiзу мақсатында жасау немесе иемдену, сол сияқты пайдалану немесе өткізу – мүлкі тәркіленіп немесе онсыз, белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан үш жылға дейiнгі мерзімге айыра отырып немесе онсыз, үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Баптың тұжырымы қағида сияқты нормативті-құқықтық актінің бұзылуын меңзейді. Ал оларды заңға қосымша актілер реттейді және оларда қойылатын талаптар мен регламенттер тізімі айтарлықтай кең.

Сонымен бірге баяндалған әрекет орын алса бірден қылмыстық жауапкершілікке тартылады, сәйкесінше, қойылатын талаптар тізімі түпкілікті болуы керек және тұрақты түрде түзетілмеуі тиіс. Сондай-ақ осыған ұқсас жауапкершілік келтілірген залал мөлшері ескеріліп ӘҚБК-де көзделген, бірақ ҚР Қылмыстық кодексінде осыған қоса таңбаланбаған мүліктің тәркіленуі қарастырылған.

Осыған байланысты келесідей анықтама ұсынылады: «Заңнамада көзделген жағдайларда есепке алу-бақылау маркаларын пайдаланбау». Сонымен бірге «Атамекен» КҰП сарапшылары бас бостандығынан айыру жазасын тым қатал жаза деп оны алып тастауды және бұл құрамды әкімшілік құқық бұзушылықтар санатына қосуды ұсынады.

1. Кедендік бақылаудан тыс немесе одан жасырын не құжаттарды немесе кедендiк сәйкестендiру құралдарын алдап пайдалану арқылы жасалған не декларациялаусыз немесе анық емес декларациялаумен ұштасқан, iрi мөлшерде тауарларды немесе өзге де заттарды, оның ішінде осы Кодекстiң 286-бабында көрсетiлгендерiн қоспағанда, кедендiк шекара арқылы өткiзуге тыйым салынған немесе өткiзу шектелген, кедендiк шекара арқылы өткiзудiң арнайы қағидалары белгiленген тауарларды, заттар мен құндылықтарды Кеден одағының кедендiк шекарасы арқылы өткiзу – мүлкі тәркіленіп, бес жүз мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не 300 сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не 90 тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады.

2. Бiрнеше рет; адам өзінің қызмет бабын пайдалана отырып; шекаралық немесе кедендік бақылауды жүзеге асыратын адамға күш қолданып; аса iрi мөлшерде; адамдар тобының алдын ала сөз байласуымен жасалған дәл сол іс-әрекет – мүлкі тәркіленіп, үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге не сол мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

3. Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген мемлекеттiк функцияларды орындауға уәкiлеттiк берілген адам не оған теңестiрiлген адам не лауазымды адам не жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адам жасаған іс-әрекеттер, егер олар өзінің қызмет бабын пайдалануымен ұштасса; қылмыстық топ жасаған іс-әрекеттер – мүлкi тәркiленiп, ал 1) тармақта көзделген жағдайларда белгiлi бiр лауазымды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыра отырып, үш жылдан сегiз жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Экономикалық контрабанда – дауласуға қиын, бірақ дерек ретінде бар. Алайда КҰП сарапшылары құқық бұзушылықтың мұндай құрамы ӘҚБК-де әлдеқайда нақты және егжей-тегжейлі баяндалғанын айтады.

«Атамекен» КҰП контрабанданы құқық бұзушылық, яғни «кедендік бақылауды бұзу немесе кедендік бақылаудан тыс жасалған әрекет» ретінде Қылмыстық кодекстің құзыретіне қалдыруды ұсынады. Сәйкестендірілмеу немесе мағлұмдамау мәселелері, яғни рәсімдеу тұстарын ҚР Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексінің деңгейінде реттеу ұсынылады.

Ресей Федерациясы мүлде «экономикалық контрабанда» ұғымын жойып, Қылмыстық кодекске нақты өзгерістер енгізді – «ақша контрабандасы», «алкогольді өнімдер мен темекі өнімдерінің контрабандасы», «қатты әсер ететін, улы және есірткі заттарының контрабандасы» және т.б.

Бухгалтерлiк есеп жүргiзуге уәкiлеттi адамның iрi залал келтiрген, Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген мәлiметтердi құжаттаудан жалтаруы не осы адамның бухгалтерлiк құжаттамаға ұйымның шаруашылық және қаржылық қызметi туралы көрiнеу жалған ақпаратты енгiзуi, сол сияқты бухгалтерлiк құжаттаманы олардың сақталу мерзiмi өткенге дейiн жоюы – белгiлi бiр лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан бес жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, бес жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына не үш жүз сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға не тоқсан тәулікке дейінгі мерзімге қамаққа алуға жазаланады.

«Атамекен» КҰП сарапшылары аталған құқық бұзушылық ҚР Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодекстің саласына жатады деп есептейді. Салық төлеуден әдейі жалтарса ғана қылмыстық жауапкершілік деңгейінде қарастыруға болады. Ол үшін бөлек қылмыстық жауапкершілік көзделген.

Одан бөлек қолданыстағы заңнамада бухгалтерлік есепті бұзғаны, салық және өзге міндетті төлемдерді төмендеткені үшін әкімшілік жауапкершілік көзделген.

Статистика бойынша, 2014-2016 жылдар аралығында осындай қылмыс үшін екі адам сотталған. Ал әкімшілік жауапкершілікке 529 заңды тұлға тартылды. Салық құжаттарының болмағаны және салық есебін бұзғаны үшін 396 заңды тұлға жауапкершілікке тартылды.

2013 жылдың мамыр айында ҚР экономикалық және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі «Азық-түлік корпорациясы» ҰК» АҚ-ның лауазымды тұлғаларына қатысты қылмыстық іс қозғады. Оларға 2007-2013 жылдар аралығында бидай жеткізуге арналған жалған шартқа қол қойып, 12,5 млрд теңге сомасын ысырап қылды деген айып тағылды.

Негізгі айыпталушылар қатарында «Богви» холдингінің директоры Виктор Богданец болды. Елдің солтүстігіндегі ірі астық шаруашылығы болып табылатын оның кәсіпорнына «ЭкспАгро» ЖШС кепілдігімен егін егу және жинау жұмыстарына 7 млрд теңге бөлінген болатын.

2010 жылдың қаңтар айында «Богви» компаниялар тобы мен өзге астық кәсіпорындарының корпорацияға қарызы 10 млрд теңгеден асты. Осыған қарамастан, ол астық сату үшін шарт жасасуын жалғастырды. Астық басқару жөніндегі комитет тәуекелдер бойынша сараптамалық қорытындысыз-ақ «Азық-түлік корпорациясы» «Богви» компаниялар тобының міндеттемелерді орындау мерзімін бірнеше рет ұзартқаны анықталды.

«Богви» холдингінің кредиторлары қатарында Қазақстанның даму банкі бар болатын.

Қарызға батудың негізгі себебі кәсіпорынның стратегиялық қателігі еді, компания басшылығы бизнес-жоспарға астықтың өнімділігі мен баға ауытқышылығы бойынша болжамды тым жоғары бағаланған. Айта кету керек, тергеу басталысымен «Богви» басшылығы тергеу органдарына барлық құжатты тапсырған, ал Виктор Богданец қаржы полициясының жұмысына жәрдемдесіп, қашып кетуге ешқандай амал қолданбаған.

Алайда сотқа дейінгі тергеу рәсімдері ұзаққа созлып кетті. Соның салдарынан шаруашылықтың жұмысы тұралап қалды: есепшоттарға бұғау салынып, кәсіпорынның құжаттары тергеу органдарына тапсырылғандықтан, кәсіпорын қалыпты деңгейде жұмыс істей алмады.

«Басшысынан айрылған компания егістік жұмыстарын бастауда қиындыққа тап болды, демек, банкротқа ұшырауымыз ғажап емес. 400 га жер өңделмей бос қалады. Еліміз 500 мың тоннадан астам астық ала алмайды. Мыңдаған адам жұмыстан шығып, табыс көзінен айрылады. Мемлекет те несие берушілер де зардап шегеді», - деп компания жұмысшылары ел президентіне үндеу жазған болатын.

2014 жылдың мамыр айында «Атамекен» кәсіпкерлердің ұлттық палатасы Ақмола облыстық және Бурабай аудандық сот төрағаларына хат жолдады, онда Виктор Богданецке қатысты жазалау шарасын өзгертіп, оны қамаудан босатуды сұраған еді.

«Богви» ЖШС құрылтайшысы және директоры В.Г.Богданецке қатысты қалмыстық іс қозғалып, қамауға алынғаннан кейін (2013 жылдың сәуір айы), сондай-ақ «Богви» КТ-ның несиелік қарызы жиналып қалғандықтан кәсіпорын қиын жағдайда (банкротқа жақын) қалды. «Богви» ЖШС құрылтайшысы және директоры В.Г.Богданецтің қамауға алынуы «Богви» компаниялар тобының өз бетімен агротехникалық жұмыстар жүргізуге және жалпы жұмысын жалғастыруға дайын емес екенін көрсетті», - делінген КҰП агроөнеркәсіптік комитет төрағасы Иван Сауэр қол қойған хатта.

Виктор Богданецке тағылған айыптың ең бастысы Қазақстан даму банкі мен өзге банктерден алған несие қаражатын дұрыс мақсатта пайдаланбауы болды. Тергеу жүргізіліп жатқан кездің өзінде кәсіпорын компания активтерін арзан бағамен сатып жатқан болатын. КҰП сарапшылары аталған жағдайдан барынша тиімді жолмен шығып, банктерден алған қарызын өтеу компания басшысының ғана қолынан келетінін айтты.

«Богданецтің басына төнген жағдай «жығылғанға жұдырық» дегенді еске түсіреді – бұл барлығына үлгі болуы тиіс. Оны қамауға алғаннан еш пайда жоқ, ол адам өлтірген жоқ, ол қоғамға қауіпті емес», - деп пікір білдірген болатын Қазақстанның белгілі диқаны Геннадий Зенченко.

Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарының аумағында орналасқан кәсіпорын елдің ең ірі бес агроөнеркәсіптік холдингтерінің қатарында еді. 24 кәсіпорын егін өндірумен айналысты, оның 7 Ақмола облысында орналасса, қалған 17 кәсіпорын Солтүстік Қазақстан облысында жұмыс істеді. КҰП мәліметтері бойынша, 2009 -2012 жылдар аралығында компания 350 мың гектардан кем емес жерге егін егіп, шамамен 300-600 мың тонна астық өндірген. Маусымдық жұмыстарға ауылдық елді мекендерде тұратын 5 мыңнан астам адам тартылды. «Богви» компаниялар тобына кірген миноритарлық қатысушылар (өз жер үлестерін жарғылық капиталған салған ауыл тұрғындары), компания жұмысынан табыс тапқандар (ақшалай және тауар түрінде) саны 16 мың адамнан асатын.

Тергеу жұмыстарының ұзаққа созылып кетуі, содан кейінгі сот қарауы, компания басшысының қамауға алынуы көп адамның және ел АӨК кәсіпорындарының мүддесіне әсер етті. «Атамекен» КҰП басшылығы істің соңы жаман аяқталса, бұл «ҚазАгро» ұлттық басқарушы холдингі» АҚ мен «Бәйтерек» ұлттық басқарушы холдингі» АҚ жүйесіне кіретін квазимемлекеттік қаржы институттарының шығынға батуына әкеледі, себебі барлық кредиторларға өтейтін қарызды төлеу үшін қаражат жетпеуі мүмкін» екенін мәлімдеді. Осыған байланысты Кәсіпкерлердің ұлттық палатасы қаржылық тұрақтылыққа қол жеткізу үшін өзінің кешенді жоспарын ұсынды, ол бойынша «Богви» ЖШС-ның банкрот болуына мораторий қойылды.

Тергеу басталғаннан кейін екі жыл өткен соң Виктор Богданец сот залында босталып, оған тағылған айыптың көпшілігі алынды. Бірақ кәсіпорын бұрынғы жетістігіне жете алмады, өндіріс көлемі азайып қалды.

2010 жылы орын алған жеке кәсіпкер Людмила Беликтің ісі барлық Қазақстан бизнес-қоғамдастығының назарына ілінді. Бұл іс бойынша Қазақстанда тұңғыш рет бас прокуратураның бірлескен жұмыс тобы құрылды, оның құрамына мекеменің өкілдерімен қатар, «Атамекен» КҰП адвокаттары мен сарапшылар кірді.

Істің қысқаша мән-жайына тоқталсақ. 2007 жылдың жазында Қазақстанда жанар-жағармай бекеттерінің қызметін міндетті лицензиялау заң жүзінде енгізілді. Алайда лицензияны алу ҚР үкіметінің тиісті қаулысы күшіне енгеннен кейін, 2008 жылдың қыркүйек айында ғана мүмкін болды.

Осы талаптар күшіне енгенге дейін екі жарым ай бұрын Людмила Белик жанар-жағармай бекетінің жұмысын тоқтатқан және жеке кәсіпорнын жабу туралы өтініш жазған. Десе де оған қарсы іс қозғалып, кейінірек Алматы облысы Панфилов аудандық сотының үкімімен Людмила Белик заңсыз кәсіпкерлікпен айналысты деп айыпталды.

Людмила Белик сан рет мемлекеттік органдарға жүгінуі еш нәтиже бермеді. Кәсіпкерге «Атамекен» одағы ғана қолдау көрсетті: палата сот үкіміне қарсы ҚР Бас прокуратурасына шағымданды.

Нәтижесінде Бас прокуратура «Атамекеннің» дәлелдерін дұрыс деп тапты. Сонымен бірге қылмыстық заңды қолдануда соттардың құқық бұзушылықтары анықталды. 2010 жылдың мамырында Бас прокуратура Жоғарғы сотқа үкімнің күшін жою және қылмыстық істі тоқтату туралы өтініш тапсырды. Алайда сот үкімінің салдарынан Людмила Беликтің кәсіпкерлікпен айналысуға қызығушылығы жоғалып, бизнестегі жұмысын жалғастыруға деген ниеті су сепкендей басылды.

2015 жылдың желтоқсанында Алматы қаласының Алмалы аудандық сотының үкімімен кәсіпкер Евгений Минаков жалған кәсіпкерлікпен айналысқаны үшін сотталды.

Екі жыл ішінде Е.С.Минаковтың басшылығымен бірнеше компания Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстарына мұнай өнімдерін сатқан. Жалпы қылмыстық іске 356 кәсіпкерлік субъекті тартылды, олармен жасалған мәміле сомасы 63 469 663 648 теңгені құрады.

Кәсіпкерлік субъектілеріне жеткізілген мұнай өнімдерінің әр партиясы заңнама талаптарына сәйкес рәсімделген. Істе барлық шарт, орындалған жұмыстар актілері, шот-фактуралар, көліктердің жүкқұжаты, оның ішінде электронды нұсқада рәсімделген құжаттар да көрсетілді.

Евгений Минаковтың серіктестері заңды кәсіпкерлік қызмет атқарған, заңнамада көзделген барлық салық пен акциздерді төлеген. Ал операцияларды іске асыру кезінде тендерде жеңіске жеткен мұнай өнімдерін жеткізуші компанияның адалдығына күмән келтіруге еш негіз болмаған.

Алайда кәсіпорындармен жасалған сансыз мәмілелер арасында бір компания негізгі қызметінен басқа қолма-қол ақша етіп берумен айналысқаны анықталды. Осының салдарынан бұл тізбектегі барлық кәсіпорын қылмыстық қудалауға ұшыраған.

Іс материалдарын зерттей келе, «Атамекен» КҰП сарапшылары сотқа дейінгі тергеу амалдарында және сот отырысы барысында контрагенттердің жалған кәсіпкерлермен жасасқан мәмілелері егжей-тегжейлі зерттелмеді деген қорытындыға келді. Осыған сәйкес, Минаковқа қатысты үкім де істің мән-жайы расталмай шығарылды.

Алайда сот шешімі шығарылғаннан кейін таңғаларлық жағдай орын алды. Адал контрагенттердің атына салық органдарынан ескерту хаттары келе бастады. Ондағы төлеуге міндетті жалпы сома 14,5 млрд теңгені құрады.

2016 жылдың 13 маусымында бас прокуратура ҚР КҰП бастамасымен Е.С.Минаковтың ісі бойынша сотқа наразылық жолдады. Шілде айында Жоғарғы сот наразылықты мақұлдап, бірінші инстанциядағы сот шешімінің күшін жойды, ал қылмыстық істі Алматы қаласының Алмалы аудандық сотына қайта қарауға жіберді. Ал биылғы жылдың наурыз айында Евгений Минаковқа тағылған айып алынып тасталды.

«Атамекен» кәсіпкерлердің ұлттық палатасы өзінің басты міндеті ретінде құқықты ізгілендіруде екенін бірнеше рет мәлімдеді. Бүгінде палата сарапшылары кәсіпкерлерге қылмыстық жаза қолдануға негіз беретін құқық бұзушылықтардың сипатын нақтылау керектігін айтады.